Ο Πύργος των Οινοφύτων
Ο Πύργος των Οινοφύτων
Κατάλοιπο της Καταλανικής περιόδου ( 1311-1387) ήταν ο Πύργος επικοινωνίας του συστήματος ¨φρυκτωρίας ¨ στο λόφο των Οινοφύτων , όπου σήμερα βρίσκεται ο Ιερός Ναός των Αγίων Αναργύρων.
Δεν γνωρίζουμε αν ακολουθούσε το ¨δικτυωτό ¨ή το ¨ισόδομο ¨σύστημα δομήσεως , που ήταν καθαρά μεσαιωνικό.
Εικάζεται πως είχε τρεις ορόφους , με τον πρώτο θολωτό και ύψους περίπου πέντε μέτρων.
Οι διαστάσεις της βάσης ήταν περίπου 5 μέτρα * 4,50 και το πάχος των τοίχων της βάσης 1,20 μ , ενώ λέπταινε προς τα πάνω κατά 20 εκατοστά.Είχε μια μοναδική είσοδο προς τα δυτικά , ενώ ο ισόγειος χώρος ήταν σκεπασμένος με θόλο εν είδει καμάρας.Η δόμηση με τεράστιους πυρόλιθους στη βάση , ήταν αρκετά φροντισμένη , ενώ πολλά ανοίγματα σε όλες τις πλευρές και σε διαφορετικά ύψη , επιτρέπανε τον φυσικό φωτισμό των εσωτερικών χώρων.
Η κορυφή του ήταν διχαλωτή , με ανοίγματα για την εκπομπή των φωτεινών μηνυμάτων στη διάρκεια της νύχτας και δια καπνού την ημέρα.
Στα διάκενα μεταξύ των ογκόλιθων υπήρχαν κομμάτια κεραμικής και σε μερικά σημεία υπήρχαν στερεωμένες μικρές πέτρες.Στο υλικό συνένωσης των ογκόλιθων , υπήρχε ουσία αγνώστου είδους που καιγόμενη σπινθηροβολούσε.
Το ύψος του Πύργου ξεπερνούσε τα 10 μέτρα.Ο Πύργος ήταν ορατός από πολύ μεγάλη απόσταση και όλες τις πλευρές.Ήταν η ταυτότητα των Οινοφύτων.
Έπεσε στα πέτρινα γόνατά του το απόγευμα της 1ης του Φλεβάρη 1942.
Αυτό που σεβάστηκαν προηγούμενοι βάρβαροι κατακτητές επί 400 και πλέον χρόνια, σώριασαν σε ερείπια οι Γερμανοί το απόγευμα της 1ης του Φλεβάρη 1942.
Γέμισαν τα σωθικά του πέτρινου γίγαντα με τόνους εκρηκτικών και κατάφεραν να τον λυγίσουν στην τρίτη τους προσπάθεια.Οι δύο προηγούμενες είχαν αποτύχει και το μόνο που είχαν καταφέρει ήταν να τον κλονίσουν και να τον τραυματίσουν. Με τα οικοδομικά υλικά του Πύργου οι Γερμανοί οικοδόμησαν περιμετρικά της κορυφής του λόφου, πέτρινες κυκλικές οχυρώσεις, μια μεγάλη αίθουσα στρατωνισμού και έστησαν μια μονάδα ραντάρ για τον έλεγχο όλης της περιοχής.
Αν κοιτάξει κανείς χαμηλά, περιμετρικά του λόφου των Οινοφύτων , θα δει τα απομεινάρια από τις πέτρες του πύργου που χρησιμοποιήθηκαν ως οχυρώσεις.
Στη θέση του Πύργου ,τη δεκαετία του 1970 , χτίστηκε ο Ιερός Ναός των Αγίων Αναργύρων.
Πύργοι υπήρχαν επίσης στην Πάρνηθα , στην Πάνακλο, στη Φυλή θέση Φάλεμι, στο Κατσιμίδι, στη Βαρυμπόμπη και στο Λιμικό. Επίσης, στη Μαζαρέκα, στη Σαλονίκη, Παληομήλεσι, Αλεμάνι, Μπάφι και Μπελούτση.Στον Άγιο Θωμά (Λιάτανι), στου Γκινοσάτι και στην Πύλη.
Δείγμα της Καταλανικής κυριαρχίας το κάστρο της Λιβαδειάς και ο πύργος του Βαρόνου Σαίντ Ομέρ στη Θήβα.
Σύστημα φρυκτωρίας
Το πρώτο και αρχαιότερο οργανωμένο δίκτυο επικοινωνίας για το οποίο υπάρχει γραπτή μαρτυρία είναι αυτό που μεταφέρει το μήνυμα από την Τροία στις Μυκήνες ότι η Τροία έπεσε . (Τριλογία Ορέστης , Αισχύλου Αγαμέμνων, στίχοι 263-304).
Το μήνυμα διέσχισε απόσταση 550 χιλιομέτρων μέσα σε μια νύχτα.Η Τροία είχε πέσει και ο Αγαμέμνονας έστελνε τη χαρμόσυνη είδηση στη σύζυγό του Κλυταιμνήστρα στις Μυκήνες.
Η μέθοδος που χρησιμοποίησαν οι Αχαιοί για να ανακοινώσουν τον θρίαμβό τους ,είχε εφευρεθεί από τον Παλαμήδη .
Οι φρυκτωρίες ήταν ένα σύστημα συνεννόησης με μηνύματα που μεταβιβάζονταν από περιοχή σε περιοχή με τη χρήση πυρσών στη διάρκεια της νύκτας ή στην ανάγκη, με σήματα καπνού στη διάρκεια της ημέρας. Το σύστημα στηριζόταν σε ένα δίκτυο από πύργους σε κορυφές βουνών που ήταν ορατές από μεγάλη απόσταση , στις οποίες όμως θα μπορούσαν να σκαρφαλώσουν άνθρωποι για να κατασκευάσουν , να συντηρήσουν και να ανάψουν τις φωτιές.
Στα κείμενα αρχαίων συγγραφέων συναντούμε τις εκφράσεις «φρύκτους ανίσχειν», «πυρσεύειν», «φρυκτορεύω», πάντοτε με την έννοια του «γνωστοποιώ είδηση εξ αποστάσεως». (>αρχ. φρύγω = ξεροψήνω, φρυκτός = πυρσός + ώρα = φροντίδα). Τον ορισμό μάλιστα, δίνει ο Θουκυδίδης αλλά και ο ρήτορας Δείναρχος στο λόγο του «Αισχίνης κατά Δεινίου»: «φρυκτωρεῖν ἐστι κυρίως τὸ διὰ πυρσῶν ἀνατεινομένων σημαίνειν ὁτιοῦν·»
Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον δια μέσου των αιώνων, από την αρχαιότητα έως τον 19ου αιώνα, καθώς παρείχε τη δυνατότητα να μεταδίδονται μηνύματα με έναν μονάχα κοινό κώδικα. Σύμφωνα με τον Αισχύλο, τα μηνύματα ήταν σε θέση να μεταδώσουν μόνο γνώστες του κώδικα.
Ο Θουκυδίδης αφηγούμενος τις Ιστορίες του, αναφέρει ότι υπήρχαν δύο είδη φρυκτών, οι φίλιοι και οι πολέμιοι. Όταν πλησίαζαν σύμμαχοι, οι στρατιώτες ύψωναν αναμμένους πυρσούς (φίλιοι φρυκτοί), ενώ, σε περιόδους πολεμικών επιχειρήσεων, όταν πλησίαζαν εχθροί οι πυρσοί ανέμιζαν δεξιά και αριστερά (πολέμιοι φρυκτοί). Επίσης, παράδειγμα «φίλιων φρυκτών» συναντούμε ακόμα νωρίτερα, στα Αργοναυτικά, του Απολλώνιου του Ροδίου, όταν η Μήδεια ύψωσε αναμμένο πυρσό προκειμένου να δώσει σήμα στους αργοναύτες να μεταβούν στην Κολχίδα.
Οι φρυκτωρίες του Αγαμέμνονα ακολούθησαν την εξής διαδρομή:
Από το βουνό Ίδη της Τροίας, μέσω του κάβου Ερμής της Λήμνου, το όρος Άθως, γεφυρώθηκε το πέλαγος ως το βουνό Μάκιστος της Εύβοιας. Το μήνυμα πέρασε στο Μεσσάπιο της Βοιωτίας ,μέσω της κοιλάδας του Ασωπού πέρασε στον Κιθαιρώνα, στο Αραχναίο της Πελοποννήσου και από εκεί στις Μυκήνες στην Κλυταιμνήστρα.
Χαρατηριστική είναι η στιχομυθία της Κλυταιμνήστρας και του χορού στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου.
ΧΟΡΟΣ: Και πότε κούρσεψαν την πόλη;
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ: Τη νύχτα, σου είπα, που το φως γέννησε τούτο.
ΧΟΡΟΣ: Τόσο γοργά ποιος θα ‘ρχονταν μαντατοφόρος;
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ : Ο Ήφαιστος, λαμπρός στέλνοντας φέγγος από την Ίδη. Συναλλάζοντας οι φλόγες την έτοιμη φωτιά, μια με την άλλη, τη φέραν ως εδώ…
…μα πέρα η λάμψη στου Εύριπου το ρέμα φτάνει
και στου Μεσσάπιου τους σκοπούς τα νέα φέρνει·
και τούτοι αντιφωτούν και τα ξεπροβοδίζουν
πιο μπρος, ανάβοντας ξερά τα ρείκια στίβες·
και πάντα φουντωμένη της φωτιάς η λάμψη
τους κάμπους του Ασωπού σαν μελιχρό φεγγάρι
περνά και στις ψηλές κορφές του Κιθαιρώνα
φωλιά καινούργια η ταξιδεύτρα η φλόγα στήνει·…..
Αυτό σου λέω το ξάστερο σημάδι από την Τροία και το μαντάτο , ο άντρας μου έχει στείλει. (ΑΙΣΧΥΛΟΥ, ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ 263-304)
Στους βυζαντινούς χρόνους ο όρος φρυκτωρία αντικαθίσταται από τη λέξη «καμινοβίγλι(ον)» που ετυμολογείται από την κάμινο (ειδική κατασκευή που διατηρούσε άσβηστη τη φλόγα των πυρσών) και τη βίγλα (παρατηρητήριο). Υπεύθυνοι για τη λειτουργία των σταθμών ήταν οι «καμινοβιγλάτορες». Χαρακτηριστικό δίκτυο καμινοβιγλίων ήταν εκείνο που έστελνε φωτεινά σήματα από την Ταρσό της Μικράς Ασίας στο παλάτι του Φάρου στην Κωνσταντινούπολη, δηλαδή σε μια απόσταση περίπου 700 χιλιομέτρων, μέσα σε μία ώρα. Η ταχύτητα αυτού του συστήματος οφείλεται στον τρόπο κωδικοποίησης των μηνυμάτων, το «Ωρονόμιο» που επινόησε ο Λέοντας ο Φιλόσοφος.
Σήμερα, τα δίκτυα αυτά διατηρούνται με τις ονομασίες «πύργοι ή κολοσσοί (κουλέδες)» και βρίσκονται στα βυζαντινά, φράγκικα και ενετικά κάστρα.
Έρευνα-επιμέλεια: Σοφία Α. Λιάπη
Διευθύντρια ΚΕΔΟ
