ΤΑ ΟΙΝΟΦΥΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Τα Οινόφυτα από την αρχαιότητα έως την εποχή της Τουρκοκρατίας
Ο οικισμός των Οινοφύτων ήταν γνωστός από την αρχαιότητα. Βρισκόταν στην δεξιά όχθη του Ασωπού ποταμού , ο οποίος είχε τις πηγές του στην περιοχή των Πλαταιών και κατέληγε πλησίον του Ωρωπού , στον νότιο Ευβοϊκό κόλπο.
(-Κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική οι περισσότερες (οικιστικές ) θέσεις εντοπίζονται περιμετρικά της Κωπαΐδας .Εκτός από τα σπήλαια Σεϊντί και Σαρακηνού που σχηματίζονται σε χαμηλούς ασβεστολιθικούς όγκους ιουρασικής και κρητικής περιόδου , οι υπόλοιπες δεκατέσσερις θέσεις Πύργος Άρματος , Γλύφα , Στανιάτες Θηβών , Καστελλάνι ,Τουμπί ,Θεσπιές , Αγία Παρασκευή Αγόριανης ,Πετρομαγούλα Ορχομενού ,Πολυγύρα , Μαγούλα Μπαλωμένου ,Μαγούλα Καύκαλα Κάστρου , Πύργος Μαγούλα και Πύργος , βρίσκονται σε χθαμαλούς λόφους ,σε περιοχές με αλλουβιακές αποθέσεις , πλούσιες σε κοιτάσματα πηλού . Η απόσταση μεταξύ των οικισμών κυμαίνεται από δυο εώς οκτώ χιλιόμετρα .
-Περισσότερα στοιχεία για την νεολιθική κατοίκηση στη Βοιωτία έχουμε από την Νεώτερη και Τελική περίοδο .Οι περισσότερες θέσεις της Μέσης Νεολιθικής διατηρήθηκαν και στην επόμενη περίοδο (Σπήλαιο Σαρακηνού , Σπήλαιο Σεϊντί ,Δροσιά , Προφήτης Ηλίας Οινοφύτων , Κοτρωνάκι Πλαταιών ,Θήβα -¨Αμφείον ¨,Καδμείο … ) «Νέα στοιχεία για τη Νεολιθική κατοίκηση στη Βοιωτία –Εύη Τσώτα )
Η ονομασία τους οφείλετο στους απέραντους αμπελώνες της περιοχής και τον εκλεκτό οίνο της , που συνέβαλε αποφασιστικά στη Διονυσιακή λατρεία των κατοίκων.
Στο ίδιο θεϊκό προϊόν οφείλουν την ονομασία τους και άλλες θέσεις της περιοχής , όπως η Οινόη της Αττικής ,αλλά και η Οινόη της Βοιωτίας.
Τα Οινόφυτα όπως και το Δήλιον , η Αυλίδα και φυσικά η Τανάγρα σημειώνονται στην ευρύτερη περιοχή στους χάρτες που απεικονίζουν την αρχαία εποχή.
Λιγοστά ευρήματα όπως θραύσματα κίτρινου πυριτόλιθου , ρινίσματα οψιανού , όστρακα αρχαϊκής και κλασικής μελαμβαφούς κεραμικής στο λόφο Διχαλωτός Πύργος στα Οινόφυτα , μαρτυρούν την ύπαρξη μικρού οικισμού κατά την αρχαιότητα.
Οι κάτοικοι της Ταναγραϊκής ήταν Ίωνες ,της αυτής δηλαδή φυλής με τους πρώτους κατοίκους της Αττικής , αλλά αυτό δεν εμπόδιζε να στρέφουν τα όπλα τους ο ένας εναντίον του άλλου κατά τις συνεχείς διενέξεις τους. Η τύχη της περιοχής δεν ήταν ανεξάρτητη από αυτή της πόλεως των Θηβών –Κοινοπολιτείας.
Τα Οινόφυτα αναφέρονται στα ιστορικά χρόνια ως δορυφόρος οικισμός της ακμάζουσας πολυάνθρωπης Τανάγρας , η οποία συμμετείχε στη Βοιωτική Κοινοπολιτεία , μαζί με άλλες Βοιωτικές πόλεις. Η Τανάγρα ήταν η σημαντικότερη πόλη της ευρύτερης περιοχής και γύρω της υπήρχαν τέσσερις μικρότερες πόλεις , οι Φαρές , η Μυκαλησσός , το Άρμα και ο Ελαιώνας , σχηματίζοντας τη γνωστή στην αρχαιότητα ¨Τετρακωμία ¨.( ΒΟΙΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ 7ος ΑΙΩΝΑΣ Π.Χ. Τανάγρα με Μυκαλησσό, Φεραίς, Άρμα,Ελεών, Δήλιον, Υρία, Αυλίδα, Ειλέσιον, Οινόφυτα.)
Άλλοι μικρότεροι οικισμοί στην περιοχή ήταν η γνωστή μας Αυλίδα , στον κόλπο της οποίας συγκεντρώθηκε ο ελληνικός στόλος , ο οποίος έπλευσε κατά της Τροίας.
Σε μια ιστορική περίοδο , ανήκε στη Βοιωτία και ο Ωρωπός , τον οποίο διεκδικούσε σταθερά η Αθήνα . Η περιοχή της Τανάγρας και ιδιαίτερα οι οικισμοί του Δηλίου και των Οινοφύτων ήταν ακριβώς στα γεωγραφικά όρια της Αττικής και της Βοιωτίας.
Το λιμάνι της περιοχής του Ωρωπού είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για τους Αθηναίους , γιατί αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο με το νησί της Εύβοιας που υπήρξε ο τροφοδότης της άγονης Αττικής.
Ένας ακόμη σοβαρότερος λόγος ήταν η στρατηγική σημασία του νησιού , που εξασφάλιζε πρόσβαση των Αθηναίων προς τις βορειότερες περιοχές της χώρας , αποφεύγοντας την εχθρική και επικίνδυνη Βοιωτία.
Ο Ασωπός ποταμός ήταν σε ένα σε ένα σημαντικό του τμήμα το όριο μεταξύ των αιωνίων αντιπάλων , Αθηναίων και Θηβαίων και στην περιοχή του έγιναν σημαντικές μάχες με νικητές άλλοτε τους Αθηναίους και άλλοτε τους Βοιωτούς.
Με τα νερά του ποταμού αρδευόταν η πλούσια κοιλάδα του και οι άνθρωποι τον είχαν θεοποιήσει και ανέφεραν μάλιστα τα ονόματα πολλών από τις θυγατέρες του , που είχαν το όνομά τους σε πόλεις και οικισμούς της περιοχής.
Οι οικισμοί των Οινοφύτων , του Δηλίου και του Ωρωπού ήταν σημαντικά στρατηγικά κέντρα για όλη την ιστορική περίοδο. Αποτελούσαν τη φυσική είσοδο από τη μια γεωγραφική περιφέρεια προς την άλλη και ήταν ο τόπος που συγκρούστηκαν οι δυο στρατοί των Αθηναίων και των Θηβαίων. Ιδιαίτερα τα δύο φυσικά λιμάνια της περιοχής του Δηλίου και του Ωρωπού αποτελούσαν συχνά ¨μήλον της έριδος¨ για Αθηναίους και Θηβαίους.
Στη Ρωμαϊκή περίοδο όλη η Ταναγραϊκή περιοχή απολάμβανε μιας σχετικής αυτονομίας, θεωρούμενη σύμμαχος της Ρώμης.Γνώρισε σημαντική άνθηση για τρεις και πλέον αιώνες , από το 146π.Χ. σχεδόν ως το 330 μ.Χ.
Το 87 π.Χ. είχε υποστεί τις βλαβερές συνέπειες του Μιθριδατικού πολέμου , όταν τα στρατεύματα των Ποντίων και των Ρωμαίων συγκρούστηκαν στην περιοχή για τρία ολόκληρα χρόνια.
Στη Βυζαντινή περίοδο από το έτος 1095 ως το 1270 ήταν η εποχή επτά Σταυροφοριών , όταν οι κάτοικοι της Δύσης με επικεφαλής την Αγία Έδρα και τους Φεουδάρχες , κινήθηκαν για την , δήθεν απελευθέρωση, των Αγίων Τόπων από τους Μωαμεθανούς Άραβες!
Στην 4η Σταυροφορία αντί για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων διέλυσαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ! Ήταν το 1204 μ.Χ. όταν οι Δυτικοί με επικεφαλής τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄και τους Ενετούς δημιούργησαν την λατινική Αυτοκρατορία στη θέση της Βυζαντινής ( 1204-1460).
Στην περιοχή μας δημιουργήθηκε το Δουκάτο των Αθηνών με πρωτεύουσα την Θήβα και έδρα του νομισματοκοπείου του .
Για δυόμισι αιώνες ο τόπος γνώρισε τη ¨Φραγκική Κατοχή ¨ , πρώτα με τους Βουργουνδίους της Γαλλίας από το 1204 ως το 1311 και έπειτα με τους Καταλανούς από το 1311 έως το 1387 και τους Φλωρεντίνους από το 1388 ως το 1460.
Το έτος 1394 οι Ενετοί κυρίευσαν την Ακρόπολη των Αθηνών και την πόλη , αλλά αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν μετά από 17μηνη πολιορκία από τον νόθο γιο του Νερίου , τον Αντώνιο , τον Ιούλιο του 1402.
Με τη συνθήκη της Καλλίπολης το 1403 παραχωρήθηκε στους Ενετούς μια στενή λωρίδα παραθαλάσσιας Βοιωτικής γης , βάθους 5 χιλιομέτρων και μεγάλου μήκους από την Βοδονίτσα ως τον Μαραθώνα ,εκτός των λιμένων και αλυκών αυτής.
Οι κάτοικοι όλης αυτής της παραλιακής ζώνης αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν και πολλά χωριά της περιοχής διαλύθηκαν.Ανάμεσα σε αυτά ήταν και τα Οινόφυτα.
Στην περιοχή κατοικούσαν και πολλοί Οθωμανοί , οι οποίοι αρνήθηκαν πεισματικά να την εκκενώσουν, έχοντας την συμπαράσταση του Εβρενόμπεη ο οποίος απειλούσε όσους εποφθαλμιούσαν την περιοχή.
Αν προσθέσουμε και τον συνεχή κίνδυνο, λόγω της πειρατείας και την φονική λοιμώδη νόσο που αποδεκάτισε την περιοχή , έχουμε τους λόγους για τους οποίους διαλύθηκαν τα χωριά της παραλίου ζώνης , για την οποία αναφέρεται ο Πυλιώτης γιατρός και συγγραφέας Τσεβάς.
Εικοσιπέντε Δούκες και τέσσερις Βαρόνοι ταλάνισαν τον τόπο με χειρότερους τους Καταλανούς κατακτητές.
Η ελληνική λαϊκή μούσα, εκφράζοντας το μίσος, την απέχθεια και το φόβο, διέσωσε την έκφραση-κατάρα «σε χέρια Καταλανού να πέσεις»..
Κατάλοιπο της Καταλανικής περιόδου ( 1311-1387) ήταν ο Πύργος επικοινωνίας του συστήματος ¨φρυκτωρίας ¨ (με καπνό την ημέρα και φωτιά τη νύχτα, καταλλήλως ελεγχόμενα), στο λόφο των Οινοφύτων , όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων.
Ακολούθησε η Τουρκοκρατία ( 1460-1821) , ενώ για τη Βοιωτία η κατοχή από τον τελευταίο Φλωρεντίνο Δούκα της Δυναστείας Ατζαϊώλη είχε περιέλθει στην υποτέλεια του Σουλτάνου από το 1394.
Οι Οθωμανοί κατακτητές σεβάστηκαν σε κάποιον βαθμό τη χριστιανική μας θρησκεία αλλά στέρησαν τους κατοίκους από τις περιουσίες τους και η γη τους περιήλθε στην απόλυτη κυριότητα του Σουλτάνου και μέσω αυτού στους διαφόρους αξιωματούχους.
Λίγοι ραγιάδες διατήρησαν τις μικρές περιουσίες τους , πληρώνοντας το 1/5 ( διπλό δέκατο ) των προϊόντων τους.
Στην ευρύτερη περιοχή της Τανάγρας και στα χωριά Δήλεσι , Βαθύ , Γεραλί, Δράμεσι ,Χάλια,Κριμπάτσι , οι περιουσίες των χριστιανών διανεμήθηκαν στους Οθωμανούς ως ¨τιμάρια ¨, ενώ η περιοχή ¨Τσάτσαρη ¨αναγνωρίστηκε ως περιουσιακό στοιχείο του Πανάγιου Τάφου.
Τα Οινόφυτα ήταν ¨Βακούφι ¨της Βαλιδέ Σουλτάνας , της μητέρας που έδινε διάδοχο στο θρόνο.Οι μόνοι κάτοικοι της περιοχής που δεν έχασαν τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα , ήταν οι Δερβενοχωρίτες ,οι οποίοι είχαν αυτονομία καθ΄όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Τα Δερβενοχώρια ήταν η περιοχή ¨όαση ¨ για όλη την περιφέρεια , όπου κατέφευγε κάθε κατατρεγμένος της Ταναγραϊκής γης , όταν πιεζόταν από τους Οθωμανούς και τους ληστοπειρατές , Έλληνες και ξένους.
Σε μια κρίσιμη περίοδο είχε αδειάσει η περιοχή ένθεν και ένθεν του νότιου Ευβοϊκού κόλπου και τα Οινόφυτα όπως και άλλα χωριά της περιοχής είχαν καταφύγει στα Δερβενοχώρια.
Επιβεβαίωση του Τσεβά έχουμε και από τους Οθωμανικούς χάρτες της περιόδου 1400-1688 , οι οποίοι δεν περιέχουν τα Οινόφυτα , καθώς και άλλα χωριά της περιοχής.
Απλά στον χάρτη της Καταλανικής –Φράγκικης περιόδου , αναγράφεται η θέση ¨Στανιάτες ¨, ενδεικτικώς λόγω του Καταλανικού πύργου που υπήρχε στον ομώνυμο συμμετρικό λόφο.
Με την υποχώρηση του πειρατικού κινδύνου , τη διάλυση της παραθαλάσσιας ζώνης και την ομαλοποίηση σταδιακά της κατάστασης , αρκετοί από τους Δερβενοχωρίτες κτηνοτρόφους χρησιμοποιούσαν την πεδινή Ταναγραϊκή περιοχή για τα χειμαδιά τους.
Δημιούργησαν πρόχειρες ξύλινες κατασκευές (Στάνες) για τα ζωντανά τους και όταν ο χειμώνας υποχωρούσε επέστρεφαν στον τόπο τους.
Με τον καιρό στις εγκαταστάσεις για τα ζωντανά προστέθηκαν και κάποιες μονιμότερες κατασκευές για τους ανθρώπους.
Από τις εγκαταστάσεις αυτές ( στάνες ) πήρε μεταγενέστερα ο οικισμός και το όνομά του ¨Στανιάτες¨ , ενώ σε έγγραφα μέχρι το 1836 διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος οικισμός ονομαζόταν επίσης και ¨ Ίνια ¨ πιθανόν από τη λατινική λέξη ignis – ignia που σημαίνει φωτιά ,λόγω του πύργου επικοινωνίας του συστήματος φρυκτωρίας -κατάλοιπο της Καταλανικής περιόδου 1311-1387 – που υπήρχε στα Οινόφυτα.
Έρευνα-επιμέλεια: Σοφία Α. Λιάπη
Διευθύντρια ΚΕΔΟ
